Hitit Devleti Tarihi - Eski Krallık Dönemi

Eski Krallık Dönemi(M.Ö. 1660-1460)

I.Hattuşili(M.Ö.1650-1620)

Hattuşili’nin gerçek adı “Labarna” dır. Devletin başkenti Hattuşa olduğu için kral olunca adını değiştirmiştir. I.Hattuşili ilk seferini güneydoğu Anadolu ve kuzey Suriye bölgesine düzenlemiştir. Bugün Hatay ilindeki Tell Açana olan Alalah alınmış böylece Kuzey Suriye bölgesi kapıları Hititlere açılmıştır. Hititler tam kuzey Suriye’ye girecekken Hattuşa’nın batısındaki küçük krallıklar Hattuşa’ya saldırdı. En güçlü saldırı Arzawa’dan geldi. Hattuşili batıya yönelmek zorunda kalmıştı. Batıya yönelince de güneydeki düşmanlar saldırdı. Hititler iki ateş arasında kalmıştı. Ülkenin tümü elden çıkmış bir tek Hattuşa kenti kalmıştı. Ancak Hattuşili kısa zamanda devleti toparladı. Hattuşili kendisinin en büyük başarısını Fırat ırmağını geçip, Haşşu ve Hahhu krallıklarını yakmasını gösteriyor. Hattuşili’nin ısrarla güney doğuya sefer yapmasının nedeni de bu bölgedeki altın ve gümüşün çokluğudur.

Hattuşili ölürken bir vasiyetname yazmış ve ondan sonra tahta geçecek kişiyi belirtmiştir. Bu vasiyetnameyi Kuşşar kentinde hasta yatağında yatarken yazdırmıştır. Vasiyetnamede yeğenini veliahtlıktan atmış, yerine I.Murşili’yi kral ilan etmiştir.

I.Murşili(M.Ö. 1620-1590)

Murşili, Hattuşili’nin verdiği öğütlere tamamıyla uymuştur. Dış siyaset ve fetih politikasını onun öğütlerine göre düzenlemiştir.

Murşili’nin askeri icraatının ağırlık noktasını 2 kentin alınması oluşturur: Halpa(Halep) ve Babil. Halpa’nın alınması birçok yönden önemlidir. Halep alınırsa ticaret yollarının denetimi Hitit’e geçecekti. Aynı zamanda bu kentten pek çok ganimet ve tutsak da alınacaktı. Ama en önemli sebep ise Halpa’nın alınmasıyla Mezopotamya kapılarının Hititlere açılacak olmasıdır. Hititler, Halpa’yı fethederek Hurrilerle karşı karşıya gelmişlerdir.

Hurriler de Hititlerin önünde duramayınca Hititler Babil’i tahminen İ.Ö. 1594’de fethetmiştir. Ancak bu fetihler toprak kazanmak amacıyla değil, ganimet kazanmak amacıyla yapılmıştır.

Bu başarıları çekemeyen Hantili ve Zidanta, Murşili’yi öldürdü. Hantili, Murşili’nin eniştesiydi. Hantili, karısının kardeşini öldürüp başa geçmiştir.

Karışıklık Dönemi

Elini kana bulayarak başa geçen Hantili dönemi(M.Ö. 1590-1570), Hitit tarihinde kargaşa döneminin başlamasına neden olmuştur.

Güneyden Hurrilerin saldırılarını arttırarak Anadolu’ya girmeyi başarmışlar, Halep, Hitit egemenliğinden çıkmıştı. Karadeniz kıyılarında yaşayan Kaşkalar, İç Anadolu’ya değin süren akınlar yapmışlardı. Belgelerden öğrendiğimiz kadarıyla Hattuşa kentinin surlarının Hantili zamanında Kaşkalardan korunmak için yaptırılmış olması muhtemeldir. Hantili yaşlanıp, ölmüştür.

Zidanta, Hantili ile birlikte Murşili’yi öldürmüştü. Hantili yaşlandığında ise, Zidanta, Hantili’nin oğullarını, karısını ve hizmetkârlarını öldürüp başa kendisi geçmiştir. Bu katliamdan sağ kalan Hantili’nin son oğlu Kaşşeni’yi yakalayıp öldürttü. Kaşşeni’nin öldürülmesine tanrılar çok kızdı. Zidanta’nın oğlu Ammuna’yı babasına düşman ettiler. Ammuna babasını öldürdü ve başa kendisi geçti.

Ammuna(M.Ö. 1560-1540) başa geçtiği dönemde kuraklık hat safhadaydı. Yiyecek sıkıntısı çekilmektedir. Bir de savaşların başarısız geçmesi eklenince tam bir felaket ortamı oluşur. Ammuna da yaşlanınca(tanrı olunca) yerine saray muhafızlarının başı olan Zuru’nun oğlu Huzziya geçti.

Amunna tanrı olunca saray muhafızlarının başı olan Zuru, Ammuna’nın oğullarını öldürterek kendi oğlu Huzziya’yı başa geçirmişti. Huzziya’nın krallığı pek uzun sürmemiştir(M.Ö. 1540-1535). Ammuna’nın son oğlu olan Telipinu, Huzziya tahta çıkarken öldürülmemişti. Sebebi ise Telipinu’nun Huzziya’nın kız kardeşi ile evli olması idi. Huzziya tahta geçtikten sonra Telipinu ve kız kardeşi İştapariye’yı tehlike olarak gördü ve onları öldürtmek istedi. Fakat Telipinu hızlı davrandı, Huzziya ve kardeşlerini yakaladı. Böylece kendisi başa geçti.

Telipinu, kendisine düzenlenen suikastı fark edip, Huzziya ve kardeşlerini sürgüne gönderdi. Onlara evler verdi. Onları öldürmedi ancak gözetim altında tuttu. Telipinu tahta çıktığında devlet çok zayıflamıştı. Sadece ilk kuruluş dönemindeki, Hattuşa ve yöresinden oluşan ana çekirdek bölge elinde kalmıştı. Bir yandan da Huzziya ve kardeşleri tekrar ayaklanmaktaydı. Telipinu bir kez daha Huzziya ‘yı affetti. Fakat Huzziya karısı İştapariya’yı ve oğlunu öldürttü. Bunun üzerine Telipinu taht kavgalarına son vermek için kural koydu. Telipinu fermanı ismiyle anılan tabletlerde tahta kimin, hangi sırayla geçeceğini belirtti. Böylece taht kavgalarının önüne geçildi.

Telipinu daha sonra, eskiden Hitit krallığına bağlı olan fakat kargaşa döneminde bağımsızlığını ilan eden Kizzuwatna kralı İşputahşu ile bir anlaşma yapmıştır. Telipinu’nun nasıl öldüğü bilinmemektedir. Tahurwaili yani Telipinu’nun düşmanı olan Huzziya’nın kardeşi, Telipinu bilinmeyen bir sebeple öldükten sonra tahtı ele geçirmiştir. Ancak Telipinu’nun yazdığı kurallara uyan soylular meclisi Tahuwaili’yi tahttan indirmiş yerine Telipinu’nun damadı Alluwamna’yı getirmiştir.

Alluwamna(M.Ö. 1510-1500)’nın icraatları ve ölümü hakkında elimizde hiç belge yoktur. Bu kralın var olduğunu dair elimizde delil olarak Boğazköy’de bulunmuş kurban listeleri ve mühür baskıları bulunmaktadır.

Boğazköy kurban listelerinde Alluwamna ve karısı Harapşili’den sonra kral Hantili yer almaktadır. Bu kralla ilgili şimdilik herhangi başka kesin bilgiden yoksun bulunuyoruz.

Söz konusu kurban listelerinde kral Hantili’den sonra Zidanta ile karısı Iyaya’nın adı geçer. II. Zidanta hakkında sahip olduğumuz bir başka bilgi onun Kizzuvatna kralı Pilliya ile eski Hitit dilinde yazılmış bir barış antlaşması yapmış olduğudur. Tell açana kazılarında IV. Tabakada bulunan ve mülteci mübadelesi konusunda yapılmış olan bir antlaşma Alalah kralı ile Pilliya tarafından imzalanmıştır. Böylece II. Zidanta’nın Alalah kralı İdrimi ile çağdaş olduğu anlaşılmaktadır.

Karanlık dönemin son kralı Huzziya ile karısı Summiri yukarıda sözü edilen kurban listelerinde kral Zidanta ve karısı Iyaya’dan sonra anılırlar. I. Hattuşili ve I. Murşili’nin 60 yıllık parlak döneminden sonra gelen 9 kralın 100 yılı aşan egemenliği boyunca Hitit devleti gücünü yitirmiş, özellikle güney ve güneydoğudaki Hitit etkisi büyük ölçüde azalmıştı. Bu durumdan faydalanan Hurriler, Mitanni devletini kurmuş ve bu krallık I. Şuppiluliuma’nın tahta çıkış tarihine değin yüz yıla yakın bir süreç içerisinde Mısır’dan sonra dönemin ikinci büyük siyasal gücü olmuştur.