16.Yüzyıl’da Macaristan’da Osmanlı Barut Üretimi: Budin Baruthanesi Makalesi

Makalenin Adı: 16.Yüzyıl’da Macaristan’da Osmanlı Barut Üretimi: Budin Baruthanesi

Makalenin Yazarı: Gabor Agoston

Çeviren: Zafer Gölen

Belleten Dergisi/2003

Araştırmacılar en önemli kalelerin sadece savaş malzemesi ve yiyecek deposu olarak değil aynı zamanda silah ve cephane üretim merkezleri olduğunu tamamen göz ardı etmişlerdir. Fakat bu yazı, Macaristan’daki kalelerin oluşturulması ve korunması hakkında önemli detaylar vermiştir.

    Askeri silahların yaygınlaşması ve kullanılması 16. Yüzyıl ve 17. Yüzyıl’da Avrupa’da önemli değişikliklere neden oldu. Osmanlılar da bu gelişmeleri takip etmek zorundaydı. Bunu da ancak eyaletlerdeki ana askeri üslerin yardımıyla yapabilirlerdi. Budin’deki baruthane bunlardan birisiydi.

    İmparatorluğun ana baruthaneleri Macar savaş sınırından uzak olduğu için ve barutun nakil maliyeti oldukça yüksek olduğundan, Budin’in temel amacı Macaristan ve bu bölgedeki Osmanlı kalelerine gerekli barut ve cephaneyi sağlamaktı.

    Barut için gerekli hammaddelerden güherçile (Potasyum nitrat) Macaristan’da bolca mevcuttu. Güherçile üretimi pahalı bir iş olmadığından bütün büyük Macar ve Osmanlı kalelerinde üretilmiştir. Sonuç olarak Macaristan’daki Osmanlılar barut için gerekli güherçilenin büyük bir kısmını yerel kaynaklardan elde ediyordu. Güherçile barutun en önemli hammaddesi olduğundan satışı ve ihracı yasaklanmıştır. Bu konuda alınan önlemler savaş zamanı daha da arttırılmıştır. Ancak Macar meclisinin tüm çabalarına rağmen güherçileyi düşmana satarak kar elde etmek için uğraşan üreticiler ve tüccarlar her daim olmuştur. Çünkü Osmanlı Devleti, Macar hükümetinden değerinin çok daha üstünde para ödemeyi kabul ediyordu.

   Barutun ikinci bileşeni kükürdün Macaristan’da da yeterli miktarda olmadığı belirtilmiştir. Bu yüzden gereken kükürt imparatorluğun uzak yerlerinden getirildiği görülmektedir.

    Kaynaklarda Budin baruthanesinin Arslan Paşa ya da Sokullu Mustafa Paşa tarafından kurulduğu iddia edilmiştir. Ancak Budin’de bu baruthane kurulmadan önce de barut üretildiği kaynaklarda görülmektedir.

    Budin baruthanesi, şehrin kuzeyinde şehir duvarlarının yanında ve Bektaşi tarikatı dervişlerinden Gül Baba Tekkesi’nin yakınındaydı.

    Zaman zaman havanların büyüklüğünden dolayı büyük patlamalar meydana gelmişti. Ancak baruthane tekrar çalışmaya başladığında bu patlamaları önlemek için havanların ebatları küçültüldü. Bu patlamalar baruthanenin yenilenmesini gerektirmiştir.

    Budin Beylerbeyi ile Osmanlı başkenti İstanbul barut üretimi, depolanması ve bölgedeki kalelere gönderilmesi konusunda sürekli iletişim halindeydi.

    16. Yüzyıl kaynaklarında da görüldüğü üzere Budin’de barut üretimi gelişmekteydi. Budin baruthanesinin temel görevi bölgedeki kalelerin savunması için gerekli cephaneyi sağlamaktı. Barutun nakli konusunda da çok titiz bir çalışma yürütülmüş ve birçok şahsiyete önemli görevler düşmüştür. Budin baruthanesi bölgedeki kalelerin ihtiyaçları için olmasına rağmen çoğu zaman İstanbul ve Belgrad’a da ihtiyaç doğrultusunda barut gönderilmiştir.

    Barutun depolanması ve saklanmasına da büyük önem veriliyordu. Çünkü dikkatsizce yapılan depolarda çok büyük patlamalar görülmüştür. Ancak tüm özene rağmen yine de sık sık depolarda patlamalar meydana gelmiştir. Bazı depolara yıldırım düşmesi ile cephanelerin havaya uçtuğu bilgisi de kayıtlarda görülür.